महिला आणि पुरुषांमध्ये इनफर्टिलिटीचे संकेत:ताण आणि धूम्रपानमुळे प्रजनन क्षमता कमी होऊ शकते, सर्व प्रश्नांबद्दल डॉक्टरांकडून जाणून घ्या

Lifestyle | 27 Oct 2025, 13:47 | Source: DivyaMarathi

जीवनाची निर्मिती ही एक सुंदर भावना आहे. जगातील जवळजवळ प्रत्येक जोडप्याला मूल हवे असते. तथापि, कधीकधी, महिने किंवा वर्षे प्रयत्न करूनही गर्भधारणा होत नाही. हे वंध्यत्वामुळे (इनफर्टिलिटी) असू शकते. वंध्यत्व म्हणजे कोणत्याही गर्भनिरोधक साधनांशिवाय नियमित प्रयत्न करूनही वर्षभर गर्भधारणा न होणे. ही समस्या स्त्री किंवा पुरुष किंवा दोघांनाही होऊ शकते. कधीकधी, लहान लक्षणे आपल्याला लवकर इशारा देतात, परंतु आपण त्याकडे दुर्लक्ष करतो. उदाहरणार्थ, महिलांमध्ये अनियमित मासिक पाळी किंवा पुरुषांमध्ये कामवासना कमी होणे ही प्रमुख लक्षणे आहेत. म्हणून, आज ' फिजिकल हेल्थ ' मध्ये, आपण वंध्यत्वाच्या लक्षणांवर चर्चा करू. आपण हे देखील शिकू: वंध्यत्व म्हणजे काय आणि ते का होते? वंध्यत्व ही एक अशी स्थिती आहे ज्यामध्ये गर्भधारणा होण्यास अडचण येते. महिलांमध्ये, हे अंडी नसणे, नळ्या बंद होणे किंवा हार्मोनल असंतुलन यामुळे होऊ शकते. पुरुषांमध्ये, हे शुक्राणूंची कमतरता, शुक्राणूंची खराब गुणवत्ता किंवा हार्मोनल समस्यांमुळे होऊ शकते. तथापि, बहुतेक प्रकरणांमध्ये, उपचार शक्य आहेत. जर कारण लवकर ओळखले गेले तर औषधे, जीवनशैलीतील बदल किंवा आयव्हीएफ सारख्या पद्धती तुम्हाला बाळ होण्यास मदत करू शकतात. वंध्यत्वाबद्दल महिलांमध्ये वंध्यत्वाचे संकेत महिलांमध्ये वंध्यत्वाची लक्षणे बहुतेकदा मासिक पाळी किंवा हार्मोन्सशी संबंधित असतात. जर तुम्ही बाळाची योजना आखत असाल तर याकडे लक्ष द्या. कधीकधी या किरकोळ समस्या वाटू शकतात, परंतु त्या पीसीओएस किंवा एंडोमेट्रिओसिससारखे गंभीर कारण असू शकतात. महिलांमध्ये वंध्यत्वाच्या सहा मुख्य लक्षणांसाठी ग्राफिक पाहा: अनियमित मासिक पाळी मासिक पाळी साधारणपणे २८ दिवसांची असते, परंतु काही बदल सामान्य असतात. जर तुमची मासिक पाळी इतकी अनियमित असेल की तुम्ही त्यांचा अंदाज लावू शकत नाही, तर हार्मोनल असंतुलन असू शकते. PCOS सारख्या परिस्थितीमुळे अंडी योग्यरित्या तयार होत नाहीत, ज्यामुळे गर्भधारणा कठीण होते. जर तुमची मासिक पाळी ३५ दिवसांपेक्षा जास्त किंवा २१ दिवसांपेक्षा कमी असेल, तर तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. मासिक पाळीची अनुपस्थिती जर तुम्ही गर्भवती नसाल आणि तरीही महिने मासिक पाळी येत नसेल, तर ते ताणतणाव, अचानक वजन बदल किंवा जास्त व्यायामामुळे असू शकते. हे ओव्हुलेशनची कमतरता दर्शवू शकते, म्हणजेच अंडी तयार होत नाहीत. ही स्थिती प्रजनन क्षमतेवर परिणाम करते. वेदनादायक मासिक पाळी मासिक पाळीत तीव्र वेदना किंवा जास्त रक्तस्त्राव हे एंडोमेट्रिओसिसचे लक्षण असू शकते, ज्यामध्ये गर्भाशयाचे अस्तर बाहेर वाढते, ज्यामुळे गर्भधारणा रोखता येते. सेक्स दरम्यान वेदना वेदनादायक संभोग सामान्य नाही. ते एंडोमेट्रिओसिस, फायब्रॉइड्स किंवा संसर्गाचे लक्षण असू शकते. या परिस्थितींमुळे शुक्राणू अंड्यात पोहोचू शकत नाहीत. जर अस्वस्थता कायम राहिली तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. हार्मोनल बदल हार्मोनल चढउतारांमुळे मुरुमे, केस गळणे, वजन वाढणे किंवा कामवासना कमी होणे यासारखी लक्षणे उद्भवू शकतात. पुरुषांमध्ये वंध्यत्वाचे संकेत पुरुषांमध्ये बाह्य लक्षणे कमी लक्षात येण्यासारखी असतात, परंतु लैंगिक आरोग्यातील बदल हा एक धोक्याचा इशारा असू शकतो. शुक्राणूंची गुणवत्ता किंवा शुक्राणूंच्या संख्येमुळे समस्या उद्भवू शकतात. पुरुष वंध्यत्वाच्या पाच मुख्य लक्षणांसाठी ग्राफिक पाहा. हार्मोनल बदल कमी टेस्टोस्टेरॉन पातळी लैंगिक इच्छा कमी करू शकते. अचानक केस गळणे हे देखील याचे लक्षण असू शकते. जर तुम्हाला अचानक थकवा किंवा मूड स्विंग जाणवत असेल तर चाचणी करून घ्या. इरेक्टाइल डिसफंक्शन जर तुम्हाला इरेक्शन होत नसेल किंवा बराच काळ इरेक्शन टिकवून ठेवण्यात समस्या येत असतील तर ते हार्मोनल असंतुलन, ताण किंवा काही आजारांमुळे असू शकते. वीर्यपतन वीर्यपतन किंवा शुक्राणूंची संख्या कमी असण्याची समस्या ही समस्या दर्शवू शकते. काही प्रकरणांमध्ये, प्रतिगामी वीर्यपतन होते, जिथे शुक्राणू मूत्राशयात जातात. अंडकोषात बदल अंडकोषांमध्ये वेदना, सूज किंवा गाठी हे संसर्ग किंवा वैरिकोसेल दर्शवू शकतात. अंडकोषाच्या आकारात बदल होणे हे देखील वंध्यत्वाचे लक्षण असू शकते. लठ्ठपणा जास्त वजनामुळे हार्मोनल असंतुलन होते, ज्यामुळे शुक्राणूंची संख्या कमी होते. महिलांप्रमाणेच, लठ्ठपणामुळे पुरुषांमध्येही प्रजनन क्षमता कमी होते. वंध्यत्वाची कारणे आणि जोखीम घटक काय आहेत? महिलांमध्ये, वंध्यत्व सामान्यतः तेव्हा होते जेव्हा अंडी योग्य वेळी बाहेर पडत नाहीत किंवा फॅलोपियन ट्यूब ब्लॉक होतात. एंडोमेट्रिओसिस आणि फायब्रॉइड्स सारख्या समस्या देखील एक कारण असू शकतात. पुरुषांमध्ये, कमी शुक्राणूंची संख्या किंवा कमकुवत शुक्राणू हे कारण असू शकते. अंडकोषांच्या आकारात बदल हे देखील एक प्रमुख घटक आहे. दोन्ही प्रकरणांमध्ये, वृद्धत्व, धूम्रपान, मद्यपान, ताणतणाव, खराब आहार आणि संसर्ग यासारखे घटक देखील धोका वाढवतात. वंध्यत्वाबद्दल काही सामान्य प्रश्न आणि उत्तरे प्रश्न: वंध्यत्व का येते? उत्तर: याची अनेक कारणे आहेत. महिलांमध्ये हार्मोनल असंतुलन आणि पुरुषांमध्ये शुक्राणूंच्या समस्या. वय, जीवनशैली आणि संसर्ग हे मुख्य घटक आहेत. कधीकधी, अनुवंशशास्त्र देखील एक घटक असते. प्रश्न: संकेत दिसल्यास काय करावे? उत्तर: जर तुम्हाला वंध्यत्वाची लक्षणे दिसली तर ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. महिलांनी स्त्रीरोगतज्ज्ञांना भेटावे आणि पुरुषांनी युरोलॉजिस्टला भेटावे. शुक्राणूंचे विश्लेषण, अल्ट्रासाऊंड किंवा हार्मोन तपासणी करून घ्यावी. प्रश्न: डॉक्टरांचा सल्ला कधी घ्यावा? उत्तर: जर तुम्ही एक वर्षापासून प्रयत्न करत असाल आणि तरीही गर्भधारणा होऊ शकत नसेल, तुमचे वय ३५ पेक्षा जास्त असेल, तर दर सहा महिन्यांनी चाचणी करा. जर तुम्हाला वेदना किंवा अनियमित मासिक पाळी यासारखी लक्षणे जाणवत असतील, तर ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. प्रश्न: निरोगी प्रजननक्षमतेसाठी काय करावे? उत्तर: निरोगी जीवनशैलीचा अवलंब करा. संतुलित आहार घ्या. तुमच्या आहारात अधिक फळे आणि भाज्यांचा समावेश करा. नियमित व्यायाम करा, पण जास्त करू नका. ताण कमी करण्यासाठी योग किंवा ध्यान करा. धूम्रपान आणि मद्यपान सोडा. तुमचे वजन नियंत्रणात ठेवा. पुरेशी झोप घ्या. जर तुम्हाला STI (लैंगिक संक्रमित आजार) असल्याचा संशय असेल तर आवश्यक चाचण्या करा. लक्षात ठेवा की लवकर निदान झाल्यास उपचार सोपे होतात. जर तुम्हीही अशा स्थितीत असाल तर नक्कीच डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.