G20 मध्ये रशिया आणि अमेरिका भिडले, फोटोही काढला नाही:भारतात 300 बैठका आणि 200 तासांच्या चर्चेनंतर डिक्लेरेशनवर सहमती

ठिकाण – बाली, इंडोनेशिया संधी – G20 बैठक तारीख – १६ नोव्हेंबर २०२२ हा दिवस इंडोनेशियाने आयोजित केलेल्या G20 शिखर परिषदेचा शेवटचा दिवस होता. संयुक्त घोषणापत्र जारी केले जाणार होते, पण त्यानंतर युक्रेन युद्धावरून अमेरिका आणि रशिया यांच्यात तणाव निर्माण झाला. 15 फेऱ्यांच्या चर्चेनंतरही जाहीरनामा देण्याबाबत एकमत होऊ शकले नाही. शिखर परिषदेचा जाहीरनामा प्रसिद्ध होण्यापूर्वीच रशियाचे परराष्ट्र मंत्री सर्गेई लावरोव्ह निघून गेले. यानंतर पाश्चिमात्य देशांनी त्यांच्या इच्छेनुसार बाली घोषणापत्र जारी केले. पहिल्यांदाच सर्व राज्यप्रमुखांची छायाचित्रे एकत्र काढता आली नाहीत. गतवर्षीही भारतासमोर असेच आव्हान होते. मात्र जाहीरनाम्यात भारताला सर्व देशांची १०० टक्के संमती मिळाली आहे. नवी दिल्लीच्या घोषणेमध्ये युक्रेनवरील रशियन आक्रमणाचा उल्लेख टाळण्यात आला. मात्र ते इतके सोपे नव्हते. भारतीय राजनयिकांच्या टीमने एकमत होण्यासाठी 300 हून अधिक बैठका घेतल्या. 200 तासांहून अधिक नॉन-स्टॉप संभाषण. यानंतर जाहीरनामा तयार करण्यात आला. हे देखील महत्त्वाचे आहे कारण कोणतीही शिखर परिषद तेव्हाच यशस्वी मानली जाते जेव्हा त्याची संयुक्त घोषणा जारी केली जाते. अशा परिस्थितीत जी-20 संघटना काय आहे हे आपल्याला कळेल आणि ते यशस्वी करण्यासाठी भारताने अमेरिका आणि रशियासारख्या कट्टर शत्रूंनाही तोंड दिले आहे. सर्वप्रथम G20 संघटनेची स्थापना कशी झाली हे जाणून घ्या… 2008 मध्ये आलेले आर्थिक संकट संपूर्ण जगाला आठवते. याच्या अगदी 11 वर्षांपूर्वी म्हणजे 1997 मध्ये आशियामध्येही आर्थिक संकट आले होते. हे आशियाई आर्थिक संकट म्हणून ओळखले जाते. हे संकट थायलंडपासून सुरू झाले आणि आशियातील इतर देशांमध्येही पसरले. मंदीमुळे ASEAN देशांचे कर्ज त्यांच्या GDP च्या तुलनेत 167% ने वाढले. मोठ्या प्रमाणात लोक बेरोजगार झाले. संकटाच्या पहिल्या सहा महिन्यांत, इंडोनेशियाच्या चलनाचे मूल्य 80% आणि थायलंडचे चलन डॉलरच्या तुलनेत 50% कमी झाले. विकसित देशांवर याचा परिणाम होणार नाही याची खात्री करण्यासाठी, G7 देशांनी एक बैठक घेतली आणि जागतिक अर्थव्यवस्थेशी संबंधित समस्यांवर चर्चा करता येईल असे व्यासपीठ तयार करण्याचा निर्णय घेतला. मग G20 सुरू झाला. ज्या देशांची अर्थव्यवस्था झपाट्याने वाढत होती किंवा ज्यांच्यात वेगाने वाढ होण्याची क्षमता होती अशा देशांची ओळख पटली. सर्वांना एका व्यासपीठावर आणण्यात आले. 2007 पर्यंत केवळ सदस्य देशांचे अर्थमंत्रीच या बैठकांना उपस्थित होते. तथापि, 2007 आणि 2008 मध्ये पाश्चात्य आणि श्रीमंत देशांवर आलेल्या आर्थिक संकटामुळे त्यांना राज्य प्रमुखांच्या पातळीवर चर्चा करण्यास भाग पाडले. तेव्हापासून, दरवर्षी सर्व सदस्य देशांचे नेते एका व्यासपीठावर एकत्र येतात आणि महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर चर्चा करतात. सुरुवातीला अमेरिकेने याला विरोध केला होता. मात्र, परिस्थितीची निकड लक्षात घेऊन त्यांनी नंतर समिटसाठी तयारी केली. G20 देशांची पहिली शिखर परिषद वॉशिंग्टन डीसीमध्येच झाली होती. G20 च्या आतापर्यंत एकूण 18 बैठका झाल्या आहेत. G20 ची 19 वी बैठक ब्राझीलमध्ये होत आहे. G20 मधील सदस्य देशांव्यतिरिक्त, दरवर्षी राष्ट्रपती काही देश आणि संस्थांना पाहुणे म्हणून आमंत्रित करतात. G20 2024 चे अतिथी देश आहेत- अंगोला, इजिप्त, नायजेरिया, नॉर्वे, पोर्तुगाल, सिंगापूर, स्पेन आणि UAE. G20 चे काम काय आहे? सुरुवातीला G20 चे लक्ष अर्थव्यवस्थेशी संबंधित विषयांवर चर्चा करण्यावर होते. पण कालांतराने त्याची व्याप्ती वाढत गेली. आता आरोग्य, कृषी, ऊर्जा, पर्यावरण, हवामान बदल आणि भ्रष्टाचार थांबवणे यावरही G20 बैठकीत चर्चा होणार आहे. G20 चे अध्यक्षपद कसे ठरवले जाते?
G20 चे अध्यक्षपद दरवर्षी सदस्य देशांमध्ये फिरते. ते कोठे आयोजित करायचे याचा निर्णय ट्रोइकाने घेतला आहे. त्रिमूर्तीमध्ये देशाचे भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्यातील राष्ट्रपती असतात. यावेळी भारत, ब्राझील आणि इंडोनेशियाचा ट्रोइका आहे. 2023 मध्ये भारतात G20 शिखर परिषद आयोजित केली जाईल. हा कार्यक्रम 2024 मध्ये ब्राझीलमध्ये होणार आहे. 2025 मध्ये दक्षिण आफ्रिकेत होणाऱ्या G20 सह या तिघांचा समारोप होईल. दक्षिण आफ्रिकेत होस्टिंग केल्यामुळे, प्रत्येक देशाला G20 चे अध्यक्षपद मिळाले आहे. यानंतर 2026 पासून अमेरिकेला पुन्हा G20 चे अध्यक्षपद मिळणार आहे. अमेरिका हा एकमेव देश आहे ज्याने G20 चे दोनदा (2008, 2009) आयोजन केले आहे. सुरुवातीच्या टप्प्यात, G20 वर्षातून दोनदा आयोजित केले गेले. मात्र, 2011 पासून ते वर्षातून एकदा आयोजित केले जात आहे. नवी दिल्ली जाहीरनाम्यात काय विशेष होते