आजचे एक्सप्लेनर:अमेरिका आणि रशिया दोघांसाठीही का खास आहे सिरिया, देशाचे 5 तुकडे होणार का? जाणून घ्या, सर्वकाही

‘सिरियातील सत्तेचा समतोल बदलला आहे. आयएसआयएस याचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न करत आहे, पण आम्ही हे होऊ देणार नाही.” 9 डिसेंबर 2024 रोजी अमेरिकेने एका निवेदनात हे वक्तव्य केले. रशियानंतर अमेरिकेनेही सीरियाच्या जियो पॉलिटिक्समध्ये हस्तक्षेप केला. जेव्हा अमेरिकेने सीरियामध्ये हवाई हल्ले केले तेव्हा 50 वर्षांनी इस्रायली सैन्यही सीमा ओलांडून सीरियात घुसले. कुर्दिश सैन्य, एचटीएस, सीरियन नॅशनल आर्मी आणि आयएसआयएस सीरियावर आधीपासूनच नियंत्रणात आहेत. पण सीरियामध्ये जगातील दोन बलाढ्य देश अमेरिका आणि रशियाचे हित काय, अमेरिकेने सीरियामध्ये 75 टार्गेट्सवर बॉम्ब का टाकले आणि भविष्यात सीरियाचे 5 भागांत विभाजन होईल का? आजचे एक्सप्लेनर या विषयावर… सर्वप्रथम जाणून घ्या, सीरियातील गृहयुद्ध कुठून सुरू झाले आणि आतापर्यंत काय घडले आहे… प्रश्न 1: सीरियावर हल्ला करून अमेरिकेला काय फायदा होतो?
उत्तरः रविवारी, 8 डिसेंबर 2024 रोजी अमेरिकेने सीरियातील ISISच्या 75 लक्ष्यांवर सुमारे 140 बॉम्ब टाकले. ISIS ही एक दहशतवादी संघटना आहे ज्याने सीरिया आणि इराकमधील काही भागांवर कब्जा केला आहे. अमेरिकेच्या सेंट्रल कमांड सेंटकॉमच्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले की , ‘अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षांच्या आदेशानुसार आम्ही ISIS लढवय्ये आणि नेत्यांच्या मोठ्या मेळाव्याला लक्ष्य केले.’ अमेरिकेच्या एअर अँड स्पेस फोर्सेस मॅगझिननुसार, राष्ट्राध्यक्ष बशर अल-असद रशियाला रवाना झाल्यानंतर ISISने सीरियामध्ये आपल्या हालचाली वाढवल्या आहेत. बंडखोर आणि इसिस यांच्या युतीची माहिती अमेरिकन गुप्तचर संस्थांकडे होती. सीरियातून दहशतवाद संपवण्यासाठी अमेरिकेने हा हल्ला केला आहे. सेंटकॉम कमांडर जनरल मायकेल एरिक कुरिल्ला यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे, आम्ही ISIS ला पुन्हा संघटित होऊ देणार नाही यात शंका नाही. सीरियातील सर्व संघटनांना हे माहिती असले पाहिजे की त्यांनी ISIS सोबत कोणत्याही प्रकारे भागीदारी केली तर आम्ही त्यांना जबाबदार धरू. परराष्ट्र व्यवहार तज्ज्ञ आणि जेएनयूमधील प्राध्यापक राजन कुमार म्हणतात, ‘अमेरिकेने सीरियाबाबत अवलंबलेले धोरण पश्चिम आशियासह संपूर्ण जगासाठी धोकादायक आहे. प्रथम अमेरिकेने अफगाणिस्तानला पाठिंबा दिला. नंतर ते ठिकाण तालिबान आणि जिहादी सैन्याने ताब्यात घेतले. असाच काहीसा प्रकार सीरियात घडत आहे. ही एक संधी आणि धोका दोन्ही आहे, असे वक्तव्य अमेरिकेने जारी केले. असद यांच्या सत्तेचा अंत हा एक संधी म्हणून आणि बंडखोर गटांना ताब्यात घेण्यास धोका म्हणून अमेरिका पाहत आहे. मात्र, यातून अमेरिकेला फारसा फायदा झालेला नाही. प्रश्न 2 : रशियाही सीरियासाठी मैदानात उतरला आहे, असद यांना आश्रय देण्यात काय अर्थ आहे?
उत्तरः 9 डिसेंबर रोजी, रशियाने अल-असद यांना आश्रय देण्याबाबत अधिकृत निवेदन जारी केले. क्रेमलिनचे प्रवक्ते दिमित्री पेस्कोव्ह म्हणाले, रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांनी सीरियाचे राष्ट्राध्यक्ष असद यांना आश्रय देण्याचा निर्णय घेतला आहे. तथापि, त्यांनी असद यांचे ठिकाण उघड केले नाही. मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, असद आणि त्याचे कुटुंब 8 डिसेंबरला रशियाची राजधानी मॉस्कोला पोहोचले. राजन कुमार स्पष्ट करतात, ‘राजकीय आणि सामरिक दृष्टिकोनातून सीरिया रशियासाठी खूप महत्त्वाचा आहे. सोव्हिएत युनियनच्या काळापासून रशियाचा सीरियात लष्करी तळ आहे. 2015 मध्ये, जेव्हा अल-असद यांच्या सिंहासनाला धोका होता, तेव्हा रशियाने सैन्य पाठवून असद यांना पाठिंबा दिला. रशियाने हे केले नसते तर असद यांची राजवट संपुष्टात आली असती. मध्यपूर्वेतील घडामोडींचे तज्ज्ञ आणि ऑब्झर्व्हर रिसर्च फाऊंडेशन (ओआरएफ)चे सहकारी कबीर तनेजा यांचे मत आहे की, असद यांना आश्रय देऊन रशियाला काहीही फायदा नाही. ते म्हणतात, ‘असाद एकतर तेहरान किंवा रशियाला जायचे होते. पुतिन यांनीही याकडे कर्तव्य म्हणून पाहिले. वास्तविक, सीरिया हा एकमेव देश आहे जिथे रशियाचा लष्करी तळ आहे. हा तळ येथून हटवल्यास मध्यपूर्वेतील रशियाचे अस्तित्वही संपुष्टात येईल. प्रश्न 3: अमेरिकेच्या सांगण्यावरून इस्रायलने सीरियात सैन्य पाठवले होते का?
उत्तर : तज्ज्ञांच्या मते अमेरिकेच्या इशाऱ्यावर इस्रायली सैन्य सीरियात घुसण्यात काही अर्थ नाही. पण फक्त इस्रायल हा अमेरिकेचा सर्वात विश्वासू देश सीरियाच्या सीमेजवळ उरला आहे. असद देशातून पळून गेल्यानंतर इस्रायलसाठी ही सुवर्णसंधी ठरू शकते, कारण इस्रायल आणि सीरिया यांच्यातील संबंध नेहमीच तणावपूर्ण राहिले आहेत. दोन्ही देशांमध्ये अनेक युद्धे झाली आहेत. सीरियाने इस्रायलच्या अनेक शत्रूंना आश्रय दिला आहे जसे की हिजबुल्ला. यामुळे हा देश नेहमीच इस्रायलच्या निशाण्यावर राहिला आहे. 1994च्या करारानंतर प्रथमच इस्रायली सैन्याने सीरियात प्रवेश केला आहे. लष्कराने जमिनीवर आणि हवाई हल्ले केले. इस्रायली सैन्याने सीरियातील गोलान हाइट्सचा 10 किलोमीटरचा परिसर ताब्यात घेतला आहे. गोलान हाइट्सचा हा भाग सीरिया आणि इस्रायल यांच्या सीमेचा बफर-झोन आहे. रिपोर्ट्सनुसार, इस्रायलने सीरियातील या भागांवर कब्जा करण्याची योजना खूप आधीपासून तयार केली होती. इस्रायललाही सीरियावर ताबा मिळवून इराणवर दबाव आणायचा आहे, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. गोलान हाइट्स ताब्यात घेतल्यानंतर इस्रायल येथून सीरियात लढणाऱ्या कुर्दीश आघाडीलाही मदत करू शकतो. जर कुर्दीश आघाडी मजबूत झाली आणि इराणविरुद्ध लढली तर इराण हिजबुल्लाहला मदत करू शकणार नाही. यामुळे इस्रायल हिजबुल्लाला सहज पराभूत करू शकेल. प्रश्न 4: तुर्कीने रशियाला मदत करण्यासाठी सीरियामध्ये हस्तक्षेप केला होता का?
उत्तरः रॉयटर्सच्या रिपोर्टनुसार, 6 महिन्यांपूर्वी बंडखोरांनी तुर्कियेला मोठ्या हल्ल्याच्या योजनेबद्दल सांगितले होते. बंडखोरांचा असा विश्वास होता की तुर्कियेने त्यांच्या हल्ल्याला सहमती दिली, कारण तुर्कियेने बंडखोरांना दीर्घकाळ पाठिंबा दिला होता. मात्र, तुर्कस्तानचे उप परराष्ट्र मंत्री नूह यिलमाझ यांनी एक निवेदन जारी करून याचा इन्कार केला आहे. यिलमाझ यांनी म्हटले- सीरियन हल्ल्यात अंकारा सहभागी नव्हता. तुर्कीने या हल्ल्याला परवानगीही दिली नाही. मला सीरियातील सरकार उलथून टाकण्याची चिंता आहे. अमेरिका, ब्रिटन आणि तुर्कीसह अनेक देशांनी जुलानीला दहशतवादी घोषित केल्यामुळे एचटीएस कमांडर अबू मोहम्मद अल-जुलानी याने सीरियातील सरकार पाडण्याची योजना आखली होती, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. तुर्किये हे सीरियन सरकारचे विरोधक आहेत, परंतु त्यांनी कधीही HTS चे समर्थन केले नाही. सीरियात शांततेमुळे निर्वासितांच्या परतीसाठी अनुकूल वातावरण निर्माण होईल, अशी तुर्कियेला आशा आहे. सीरियामध्ये बंडखोरांनी युद्ध पुकारल्यामुळे हे निर्वासित 2011 मध्ये तुर्कीमध्ये गेले. प्रश्न 5: इतर देशांच्या हस्तक्षेपामुळे सीरियाचे विभाजन होईल का?
उत्तरः राजन कुमार म्हणतात की सीरियाची फाळणी निश्चित आहे. ते म्हणतात, सीरियातील परिस्थिती पाहता ते विभागले जाणार आहे. काही दिवसांनंतर, अलवाईट बंडखोर गट उदयास येतील आणि सीरियाच्या किनारी भागांवर कब्जा करतील. इस्रायलही मागे राहणार नाही. अशा परिस्थितीत सीरिया हा एकसंध देश राहणार नाही. कबीर तनेजा मानतात की सीरिया आधीच अनेक भागांमध्ये विभागलेला आहे. कबीर म्हणतात, सीरियाच्या विभाजनात नवीन काही नाही. त्यांचे फायदे पाहून तुर्कस्तान आणि इस्रायलने सीरियाचा काही भाग ताब्यात घेतला आहे. सीरियाचा मोठा भाग ताब्यात घेणाऱ्या एचटीएसचा प्रमुख अबू मोहम्मद अल जुलानी आहे. ते सत्तेवर आले तर आणखी बदल दिसून येतील. प्रश्न 6: सीरिया तिसऱ्या महायुद्धाचे कारण बनू शकतो का?
उत्तरः राजन कुमार म्हणतात की सीरियातील अनेक देशांची उपस्थिती आणि स्वारस्य हे तिसऱ्या महायुद्धाचे कारण बनू शकते, परंतु ते लगेच होऊ शकत नाही. राजन म्हणतात, ‘जगाच्या वेगवेगळ्या भागात युद्ध सुरू असले आणि सीरियामध्येही असे वातावरण निर्माण झाले असले, तरी जोपर्यंत भारतासारखे ग्लोबल साउथचे देश, चीन अशा युद्धात सहभागी होणार नाहीत तोपर्यंत महायुद्धाची परिस्थिती उद्भवणार नाही. किंबहुना, महायुद्धाला चालना देणारी अनेक देशांची अशी कोणतीही युती अद्याप तयार झालेली नाही. कबीर तनेजा यांचेही मत आहे की सध्या महायुद्ध होण्याची शक्यता नाही. ते म्हणतात, ‘गेल्या दोन महायुद्धांवर नजर टाकली तर जगातील अनेक देश वेगवेगळ्या मुद्द्यांवर दोन गटात विभागले गेले होते. सध्या तसे काही नाही. कोणत्याही मुद्द्यावर कोणतीही युती नाही किंवा जागतिक संघर्षही नाही. संशोधन सहयोग- सूरजभान शर्मा